24 yıllık saltanatının son 2 yılını hasta geçiren, 24. Osmanlı Padişahı ve 103. İslam halifesi olan 1. Mahmud, 13 Aralık 1754’te cuma selamlığı dönüşü, at sırtında iken Hakk’ın rahmetine kavuştu. Yerine 25. Osmanlı Padişahı, 104. İslam halifesi ve 2 yıl, 10 ay, 18 gün boyunca tahtta kalacak olan kardeşi 3. Osman geçti.
Sultan 3. Osman
3. Osman en çok sadrazam ve şeyhülislam değiştiren padişahlardan birisi olarak tarih sayfalarında yerini almıştır. Bunun sebebi olarak sinirli kişiliği, yalanı ve rüşveti sevmeyen bir yapıya sahip olması gösterilebilir. 3. Osman döneminde görevde bulunmuş olan sadrazamlara kısaca değinelim.
1. Mahmud döneminde de sadrazamlık yapmış olan Divitdar Mehmed Emin Paşa’nın azledilmesinin ardından yerine gelen Bahir Mustafa Paşa, Sultan 1. Mahmud’un sonuncu, Sultan 3. Osman’ın ise ilk sadrazamı olma şerefine nail olmuş bir şahsiyettir. Görmüş olduğu eğitimlerin ardından Osmanlı’ya ilk hizmetine hassa silahşörü olarak başlayan Bahir Paşa’nın bu hizmetindeki üstün başarılarından dolayı rütbesi yükseltildi ve Bahir Paşa görevine kapıcı başı olarak devam etti. Kendisine verilen bu yetkiyi de başarılı bir şekilde sürdürdüğü kanaatine varılmış olsa gerek ki, kısa sürede ikinci imrahor ve bir süre sonra da birinci imrahor olarak görevini devam ettirdi. Darüssaade ağası Beşir Ağa’nın tavsiyesiyle Çorlulu Ali Paşa kethüdalığında vezir olan Sofi Abdurrahman Paşa oğlu Çorlulu Köse Bahir Mustafa, 1 Temmuz 1752’de sadrazamlık makamına getirildi.
Saraya yakın bazı kişiler 3. Osman’ın tecrübesizliğini ve kararsızlığını fırsat bilip henüz tahta geçişinden birkaç ay sonra, Bahir Mustafa Paşa hakkında aleyhtar telkinlerde bulunarak, görevinden azledilmesi için baskıda bulunup, Paşa’nın kısa süreli de olsa sürgün hayatı yaşamasına sebep oldular. Başka bir rivayete göre de 3. Osman Bahir Mustafa Paşa’ya şehzade katli için tertibat alması emri verir ancak Bahir Mustafa Paşa rıza göstermez ve görevinden istifa eder.
Hekimoğlu Ali Paşa
17 Şubat 1755’te görevinden azledilen Bahir Mustafa Paşa’nın yerine 1. Mahmud döneminde de 2 defa sadrazamlık yapmış olan Hekimbaşı Nuh oğlu Ali Paşa 3. kez sadrazamlığa getirildi.
Hekimoğlu Ali Paşa, sadrazamlık makamında gözü olan Bıyıklı Ali Ağa’nın çeşitli iftiralarına maruz kalmış ve görevinden azledilmiştir. Hakkında önce Kız Kulesi’nde idam ettirilme kararı alınmış ancak 3. Osman’ın validesi Şehsuvar Sultan’ın müdahalesi ile idam kararından vazgeçilip sürgüne gönderilmesine hükmedilmiştir.
Bıyıklı Ali Ağa’nın da tavsiyeleri ile Halil Ağa oğlu Naili Abdullah Paşa sadrazamlık makamına getirildi. 3 ay 7 gün gibi kısa süren sadrazamlık döneminde tarih 24 Ağustos 1755’i gösterirken Naili Abdullah Paşa da görevinden azledildi.
Yerine getirilen Bıyıklı Ali Ağa endamı ve sesinin güzel olması sebebi ile başta sarayın kiler odasına alınarak Darüssaade ağası Hacı Beşir Ağa’ya müezzin olmuştur. Hacı Beşir Ağa’nın vefatından evvel 1. Mahmud’un ricası üzerine müezzin başı olarak has odaya alınmış ve zamanla yükselerek 1751 yılında silahdar olmuştur. Sakalı olmadığı için sadrazamlık makamına uygun bulunmayan ve sakalı çıkana kadar sadrazamlık makamına getirilmeyen Bıyıklı Ali Ağa, Naili Abdullah Paşa’nın azlinden sonra, 24 Ağustos 1755 yılında sadrazamlık makamına tayin edildi.
Çeşitli iftiralar sonucu Hekimoğlu Ali Paşanın sadrazamlık makamından azledilmesine sebep olan Bıyıklı Ali Paşa’nın attığı iftiraların asılsız olduğu ortaya çıkınca 3. Osman, sabık silahdarı olan Bıyıklı Ali Paşa’yı gözünü kırpmadan idam ettirdi. Hekimoğlu Ali Paşa Kasım 1757’de sürgün hayatına son verilerek Mısır Valiliği’ne atandı.
Bıyıklı Ali Paşanın idam edilmesinin ardından hayatı boyunca elçilik görevleri ile ön plana çıkan, çeşitli elçilik görevleri ve almış olduğu rütbelerin ardından 25 Ekim 1755 yılında 3. Ahmed saltanatında elçilik göreviyle Fransa’ya gönderilmiş olan ve ünlü Paris Sefaretnâmesi’nin yazarı Yirmisekiz Mehmed Çelebi’nin oğlu Yirmisekizzade Mehmet Said Paşa sadrazamlık makamına getirildi.
Yirmisekizzade Mehmet Sait Paşa
Bu makamda çok uzun süre kalamayan Mehmet Said Paşa, kararsız ve şüpheci tabiatlı 3. Osman tarafından azledilerek İstanköy adasına sürgüne gönderildi. Yerine ise çeşitli entrikalar ile sürgüne gönderilen Bahir Mustafa Paşa 1 Nisan 1756’da ikinci defa sadrazamlık makamına getirildi.
Bu görevinde de dokuz buçuk ay hizmet eden Bahir Mustafa Paşa 16 Ocak 1756’da görevinden tekrar azledildi ve yerine 3. Osman döneminin sonuncu, 3. Mustafa döneminin 1. Sadrazamı olan defterhane kâtibi Şevki Mustafa Efendi oğlu Koca Ragıp Paşa sadrazamlık makamına tayin edildi.
Osmanlı hanedanlığı boyunca makam sevdası uğuruna çeşitli olaylar, entrikalar, iftiralar ile insanlar, makamından edildi ve en kötüsü de makam sevdası uğruna nice canlara kıyıldı. Sultanlar, şehzadeler, sadrazamlar ve daha nicelerinin canı, kimi zaman Din-i Mübin-i İslam’ın selameti için, kimi zaman Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye’nin bekası için, kimi zaman da makam-mevki sevdası için feda edildi. Makam aslında dipsiz bir kuyuydu. O makama gelenin sonu belli değildi.
Sultan 3. Osman dönemi sadrazamlarına kısaca değinmeye çalıştığım bu yazımda sürç-i lisan ettimse afv ola, Allah’a emanetsiniz.
